Fotoğrafta kompozisyon, çerçeveye girecek objelerin göze hoş gelecek şekilde düzenlenmesine denir. Kompozisyon ise birbirinden ayrı parçaları birleştirerek onlardan dengeli ve düzenli bir bütün oluşturma işini ifade eder.
Bir fotoğrafçı, çektiği her fotoğrafın göze hoş gelmesini ister. Bu nedenle fotoğrafçılar kendi aralarında fotoğrafta ortak birtakım özellikler bulunması gerektiğine karar vermişlerdir. Böylece bir kompozisyonun istenen niteliklere sahip olması için kompozisyona genel geçerliliği olan bir takım ölçütler getirmişlerdir. Bu ölçütler fotoğrafta kompozisyon öğeleridir.
Fotoğraf Kompozisyonunda Ögeler
1- Belirginlik ve Sadelik
Fotoğrafta kompozisyon ögelerinden biri olan belirginlik ve sadelik, fotoğrafta verilmek istenen mesajın net anlaşılmasını sağlar. Bu kural genellikle konuyu anlatan ögenin kadraja alınıp, konu dışı mesaj veren ögenin de kadraj dışına çıkartılması şeklinde uygulanır. Sade bir etki için ayıklama işlemi yapılabiliyorken, belirginlik için de alan derinliği etkisi kullanılabilir.
Ayıklama: Vizörden görülen ancak karede bulunması istenmeyen objelerin temizlenmesi ya da konu içindeki etkisinin azaltılmasına denir.
Alan Derinliği: Üzerinde odaklama yapılan nesnenin önünde ve arkasında oluşan ve net olmayan alana denir.
Sadeleştirme: En az öge ile en iyi mesajı vermeye denir. Unutulmamalıdır ki; Tek bir şeyin fotoğrafını çekmek sadeleştirme yapıldığı anlamına gelmeyeceği unutulmamalı.
2- Ritim
Fotoğraf kompozisyonunda ritim, fotoğrafa konu olacak nesnenin birden fazla sayıda kullanılmasına denir. Ancak güçlü bir fotoğraf için ritmi oluşturulacak ögenin düzenli tekrarı olmalı. Düzensiz tekrar, anlamı güçlendirmeyeceği gibi gözü yoran etki yaratacaktır.
3- Kontrast
Fotoğrafta kontrast, çerçevede yer alacak ögelerin ışık, obje ve renk bakımından karşıt bir anlam oluşturmasına denir. Uzun ve kısa iki insanın, farklı yönlere giden iki arabanın ya da üçgen ve daire görüntülerinin birlikle kullanılması kontrasta örnek gösterilebilir.
4- Uyum
Fotoğraf kompozisyonunda uyum, çerçevedeki ögelerin birbirini biçim, renk ve ton bakımından desteklemesini ifade eder. Mesela;
- Hareket eden yada duran iki ögenin aynı yöne yönelmesi hareket uyumuna,
- Benzer biçimli ögelerin büyük – küçük şekilde birlikte kullanılması biçim uyumuna
- Fotoğrafta kullanılacak renklerin de renk çarkında birbirine komşu olması renk uyumuna,
örnek olarak gösterilebilir.
5- Işık
Fotoğraflanacak konuyu belirginleştiren en önemli öge ışıktır. Bir obje fotoğraflanırken bir yönüne dikkat çekilmek istendiğinde konunun o kısmı ışıkla aydınlatılırken, dikkat çekilmek istenmeyen diğer bölgeler karanlıkta bırakılarak belirginlik aydınlık bölgede sağlanabilir.
Işık günün saatine, mevsime ya da Güneş’ten geldiği açıya göre değişiklik gösterir. Yapay ışıkla aydınlatılamayacak kadar büyük konulu fotoğraflarda (dağ, orman gibi) Güneş’ten gelecek ışığın en uygun saati ya da mevsimi beklenmeli.
6- Keskinlik
Fotoğrafta kompozisyon keskinliği çeşitli ögelere bağlıdır. Bunlar:
Netleme Olayına Bağlı Keskinlik
Belirginlik kazandırılmak istenen konuya yapılan seçici netliği ifade eder. Burada vurgulanmak istenen detaya odaklama yapılırken, bu detayın önünde ve arkasında kalan alanlar netsiz bırakılır. Böylece fotoğrafa bakan kişi yalnızca istenen detaya yönlendirilir.
Gelen Işığın Türüne Bağlı Keskinlik
Bir fotoğrafta yüksek kontrast aynı zamanda keskinliği de arttırır. Birinin fotoğrafını çekerken ışığın geliş açısı fotoğrafta verilecek etkiyi değiştirebilir. Bir portre fotoğrafı üzerinden örnek vermemiz gerekirse, cephe (direkt) ışığı kullanırsak kişiyi olduğundan daha yaşlı gösterirken, yumuşak ışık (yanal ışık) kullanmamız halinde de kişiyi daha genç göstermiş oluruz.
Çözümleme Gücüne Bağlı Keskinlik
Bu keskinlik türü, fotoğrafın çekildiği objektiflerin keskinlik farkları ile doğrudan bağlantılıdır. Çözümleme gücü yüksek bir objektifin fotoğraf keskinliği ile daha sıradan bir objektif ile çekilen fotoğrafın keskinlik gücü birbirinden oldukça farklı olacaktır.
7- Doku
Doku, ışık konuya yatık geldiği zaman belirginleşen bir yöntemdir. Işığın konuya geliş açısı, konunun yapısal özelliklerini ortaya koyma açısından oldukça önemlidir. Örneğin girintili – çıkıntılı bir yüzeyin dik gelen bir ışıkla fotoğraflanması, yüzey detaylarının kaybolarak dümdüz ve boş bir alan gibi görünmesine neden olacaktır.
8- Hız, Hareket ve Zamanlama
Hız, hareket ve zamanlamanın önemi büyüktür. İnsan gözünün, baktığı her noktaya netleme yapabilme yeteneği vardır. Aynı zamanda hızlı ve hareketli konuları da takip edip net görebilir. Fotoğraf makinesini de insan gözüne benzetirsek, hareket ve doğru zamanlama ile bu etki yakalanabilir.
Hareket, zamana yayılan bir olay olmakla beraber zaman boyutu olmayan sabit fotoğraflarda da hareket izlenimi yaratmak mümkün. Örneğin; birkaç saniyede çekilmiş bir fotoğrafta, kişinin vücudunun almış olduğu pozisyondan hareket etmekte olduğu anlaşılabilir. Bu, fotoğrafa bakan izleyicinin zihninde depolanmış bilgilerden yola çıkarak fotoğraftaki kişinin ne yaptığını anlaması ile mümkün. Koşan bir atın hareket halinde olduğu da ayaklarının yerden kesilmesi ile anlaşılabilir. Her hareketi en belirgin şekilde gösteren bir pozisyon vardır. Ve bu tarz çekimlerde hareket takip edilir ve uygun pozisyona gelindiğinde fotoğraf çekilir.
Zamanlamada, poz süresi uzatıldığında fotoğrafı çekilen hareketli konunun sabit kısımları net çıkarken, hareketli kısımları da belli belirsiz çizgilerden oluşur. Hareketli konunun dondurulmak istendiği bu noktalarda zamanlama, yani deklanşöre basılan an büyük önem taşır.
9- Bakış Açısı / Perspektif
Perspektif, fotoğrafta bize yakın cisimler büyük görünürken uzaktaki cisimlerin daha küçük göründüğü açı ile oluşur. Buna tren rayları ya da sıralı ağaçlar örnek gösterilebilir.
10- Bütünlük
Bütünlük, bir diğer adıyla ayıklama işidir. Ve ayıklamanın fotoğraf çekiminden önce yapılması gerekir. Burada fotoğrafçının daha çarpıcı, daha güçlü ve daha etkili bir fotoğraf çekebilmek için hedefi dışında kalan görüntülerden kurtulması gerekir. Bütün dikkati yalnızca ilgi merkezine çekebilmesi için de konuyu dağıtacak tüm detayları kadrajdan ayıklaması gerekir. Burada amaç, yaratılan kompozisyon ile fotoğrafın çekim nedenini açık bir şekilde belirtmek ve kadraja giren bütün nesnelerin ilgi merkezi olarak seçilen nesneyi desteklemesini sağlamaktır.
11- Denge
Fotoğrafta kompozisyon oluştururken kullanılan denge en önemli ögelerden biridir ve çerçeveye giren objelerin şekil, renk ya da aydınlık – karanlık alanların göze hoş gelecek şekilde ayarlanması, yerleştirilmesidir. Dengeyi fotoğraf karesinde bir terazi gibi düşünecek olursak, burada dikkat edilmesi gereken nokta objelerin tek bir bölgeye yığılmaması olacaktır. Örneğin; manzara fotoğrafı çekerken bulutsuz bir gökyüzü dengeyi bozacaktır. Bu nedenle çekim yaparken ağaç yaprakları veya bulutları üst boşluklara serpiştirmek dengeyi sağlayacaktır.
12- Orantı
Fotoğrafta orantı, aslında bir nevi simetridir. Konuyu çerçeveye ortalama ya da simetrik bir şekilde yerleştirme işini ifade eder. En basit simetri iki elemanlı olandır ve buna örnek olarak gökyüzü fotoğrafı çekerken ufuk çizgisinin çerçeveyi ortadan iki parçaya bölmesini gösterebiliriz. Bu oran 1/1 şeklinde gerçekleşir. Fakat çerçeve yüzeyini aynı zamanda 3, 4 ya da 5 parçaya bölerek de bu simetri sağlanabilir.