Sinema, televizyon, fotoğraf hatta görsel sanat dallarının çoğunda kompozisyon oluştururken kullanılan ve çekim ölçekleri adı verilen planlar vardır.
Bir kameramanın ya da fotoğrafçının bize neyi anlatıp neyi anlatmayacağı çekim ölçekleri ile belirlenir. Çekim ölçeği, bir nevi kameraman ya da fotoğrafçının kurduğu cümledir. Bu nedenle ölçekler görsel sanat dallarında oldukça önem taşır.
Çekim Ölçekleri
Temel çekim ölçekleri arasında olan genel ve uzak çekim, çoğunlukla ortam merkezlidir. Ortam merkezli çekimler mekan belirtmesi ya da tasvir yapılacağında kullanılır. Kişi merkezli çekimler psikolojik durumlar anlatılmak istendiğinde kullanılır.
Çekim Ölçeği: Kompozisyon oluştururken insan bedeninin kadraja girecek kısmını belirleyerek ortaya çıkarılan orana denir. Buna bedeni ölçeklendirmek de denir.
Baş Boşluğu: Çerçevede kişinin başının üst kısmı ile çerçevenin üst sınırı arasında bırakılan boşluğa denir.
1- Uzak Plan
Uzak çekim yada diğer adıyla uzak plan, geniş bir alanın uzaktan gösterildiği plandır. Bir olay ya da mekan aracılığı ile izleyicinin etkilenmesi isteniyorsa uzak çekim kullanılır. Bu plan ancak yüksek bir açıdan uygulandığında en iyi sonucu verir. Koyun sürüsü, askeri birlik ya da bir konvoy çekiminde kullanılması, kompozisyonun izleyici üzerindeki etkisini arttıracaktır.
Uzak çekim
2- Genel Plan
Çekim ölçekleri arasında olay ya da konunun tümünü içine almasına genel plan denir. Burada amaç konuyu izleyiciye bir bütün halinde sunmaktır. Bu nedenle kişi ve objeler bulundukları mekan ile birlikte fotoğraflanır. Bu çekim planında mekanlar sokak, ev ya da oda gibi yerlerdir. Verilecek mesajı anlatan bütün ögelerin bir arada görüntülenmelidir.
3- Boy Plan
Boy plan, fotoğraflanan kişi ya da nesnenin tümünün tek çerçevede görüntülendiği çekim ölçeğine denir. Bu ölçekte amaç mekanın etkisini azaltıp tüm dikkati kişi ya da nesneye çekmek olduğundan, kişi ya da nesnenin alt ve üst sınırı olur. Bu sınırlardan sonra boşluk bırakılmaz. Fotoğraflanan bir insan olduğunda alt sınır olarak ayaklarının altı, üst sınır olarak da başının bittiği nokta kabul edilir. Buna ek olarak baş boşluğu eklenebilir. Bu plan genellikle boy çekimlerinde tercih edilse de yatay çekimlere de uygulanabilir. Ancak yatay çekimde uygulanacağında konu haricindeki nesnelerin çerçeveye alınmamasına dikkat edilmeli.
4- Diz / Amerikan Çekim
Kişinin ya belinin tam aşağısından ya da dizinin üzerinden fotoğraflandığı plana Amerikan plan denir. Diğer bir şekilde 3/4 çekim de denebilir. Bu planda amaç ayakkabıları göstermemek ve kişinin sağ ve solundan herhangi gereksiz ögenin görünmesine engel olmaktır. Amerikan filmlerinde sıklıkla tercih edildiğinden Amerikan çekim de denmektedir.
5- Bel Plan
Çekim ölçekleri arasında olan bel plan, kişinin başından beline kadar olan kısmının fotoğraflandığı plana bel plan denir. Genellikle tekli çekim yapılırken kullanılır. Vücut ölçüsünün yarısına denk geldiğinden 1/2 çekim de denebilir. Bu planda kişinin yanında çerçeveye birkaç öge de alınabilir. Ayrıntıları verirken kullanılan bu plan ikili çekimlerde de kullanıma uygundur.
6- Göğüs Plan
Çerçeve bu planda, göğüsün hemen altından başlar ve başın üzerinde bırakılacak uygun baş boşluğu ile biter. Bu planda dikkat edilmesi gereken nokta kolların dirsekten kesilmemesi olacak. Böyle bir durumda kişide ya da objede sakat bir hava oluşması mümkün. Göğüs plan, sinemada sürekli konuşmalarda kullanıma uygun bir ölçektir.
7- Omuz / Büst Çekim
Diğer bir çekim ölçekleri arasında olan bu planda kişinin omuz hizasından yukarısı, yakası görünecek şekilde fotoğraflanır. Omuz çekim, kişinin duygusunu izleyiciye aktarma konusunda diğer planlardan daha etkili kabul edilir. Kamerada ve fotoğraf çekimlerinde en çok kullanılan çekim planıdır. Sinemada dramatik sahnelerin çekiminde, fotoğrafta ise yüz odaklı ifade çekimlerinde sıklıkla kullanılır.
8- Yüz / Yakın Plan (Close-Up)
Çenenin alt bitiminden itibaren sadece başın hedef alındığı çekim ölçeğine yakın plan denir. Baş boşluğu mutlaka bırakılır ve bu planda çenede asla kesme yapılamaz. Çok zorunlu durumlarda saçlardan ya da başın üst kısımlarından kesme yapılabilir. Mimiklerin ön plana çıkarılmasında kullanılan ve fotoğrafta duyguyu aktaran bir plandır. Sinemada uzun süre kullanıldığında ekranda sıkışmışlık hissi yaratabilir. Bu nedenle uzun süreli kullanılması tavsiye edilmez.
9- Ayrıntı / Detay Çekim
Çekim ölçekleri yazımızın son maddesi olan bu detay çekim, yakın çekimin daha da güçlendirilmiş biçimini ifade eder. İnsan yüzünün belli bir bölümü ele alınır. Amaç dikkat çekilmek istenen detayın doğrudan seyirciye sunulmasıdır. Sinemada, yalnızca senaryo gereği istenilen detay çekimlerinde kullanılır. Kişinin yüzü dışında, elleri ya da kullanılan nesnelerin yakın planları da bu çekim ölçeğine dahil olabiliyor. Bu planda kişinin ya da nesnenin sadece bir parçasının görünmesi anlamlı olmasına yetiyor. Böylece izleyici, parçaya bakarak bütünün tamamı hakkında fikir sahibi olabiliyor.
Çekim ölçekleri ile birlikte incelemeniz gereken diğer bir yazımız olan fotoğrafta kompozisyon öğeleri yazımı da mutlaka okumanızı tavsiye ederim. Merak ettiğiniz noktaları yada ekleme yapmak istediğiniz noktaları yorumlarda belirtirseniz sevinirim.
